Histomonoza potocznie zwana „czarną główką” jest chorobą, wywoływaną przez pierwotniaka Histomonas meleagridis. Najczęściej problem ten występuje u indyków w wieku 3-12 tygodni oraz u kur stad reprodukcyjnych i nieśnych.
Na zakażenie tym jednokomórkowym wiciowcem wrażliwe są także perlice, pawie, kuropatwy oraz przepiórki. Cykl życiowy tego pasożyta nie został do końca dobrze poznany. Wiemy jednak, że odchodach potrafi on przeżyć kilka godzin natomiast w jajach nicienia Heterakis gallinarium (wektora) może przeżyć do 4 lat. Najczęściej do zakażenia dochodzi poprzez spożycie odchodów zawierających jaja H. gallinarum lub poprzez spożycie nicieni zawierających trofozoity. Opisano także zarażenia bez udziału nicienia jednak przy bardzo dużej ilości pierwotniaka w środowisku.
Pierwotniaki po przedostaniu się do organizmu wędrują do jelit ślepych i następnie wraz z krwią do wątroby. Czynnikami, które sprzyjają inwazji to uszkodzenie jelit przez bakterie beztlenowe lub kokcydia, długotrwała antybiotykoterapia, niedobory witamin, okres koralenia czy złe warunki bytowe. Okres rozwoju choroby wynosi od 7 do 12 dni. W wątrobie dochodzi do zmian martwiczych i silnej reakcji zapalnej. Jelita ślepe są rozdęte, następuje nekroza i owrzodzenia.
Obserwuje się następujące objawy kliniczne: brak apetytu, silne pragnienie, osłabienie, silnie cuchnąca i pienista biegunka w kolorze żółtym. Indyki chudną i mają zasinione korale (czarna główka). Zachorowalność może dochodzić do 90%, a średnia śmiertelność waha się w granicach 50-80 %. Badaniem sekcyjnym stwierdza się rozdęcie jelit ślepych, które zawierają serowate czopy często zabarwione krwią, dochodzi do znacznego powiększenia wątroby, na której osadzone są ogniska martwicy koloru żółto-zielonego, jest ona krucha, ciemnoczerwona. Obserwuje się także stan zapalny żołądka gruczołowego i innych narządów w przypadkach powikłanych. U kur zmiany ograniczają się do często tylko do jelit ślepych.
Diagnostyka opiera się na podstawie objawów klinicznych, badań sekcyjnych i laboratoryjnych np. metoda PCR lub badanie histopatologiczne. Należy wykluczyć choroby, które mogą dawać podobne zmiany w wątrobie lub jelitach ślepych np. kokcydiozę, kolibakteriozę, białaczkę, gruźlice rzekomą czy salmonellozę. Niestety na rynku brak jest zarejestrowanych preparatów do leczenia czarnej główki.
Zapobieganie chorobie polega na regularnym odrobaczaniu drobiu, unikaniu wspólnego chowu kur, indyków i drobiu wodnego (który wykazuje dużą odporność na zakażenie, a może być nosicielem pierwotniaków). Ważne jest przestrzeganie zasad bioasekuracji. Obecnie trwają prace nad powstaniem komercyjnej szczepionki p. histomonozie.